Νοοτροπία Εξέλιξης: τι είναι και πώς την καλλιεργούμε στα παιδιά μας!

Η Δρ. Κάρολ Σ. Ντουέκ (1946-), Αμερικανίδα ψυχολόγος και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, διατύπωσε μία πρωτοποριακή θεωρία την οποία παρουσίασε το 2006 στο βιβλίο «Mindset: The New Psychology of Success». Εκεί, η Δρ. Ντουέκ εξήγησε τη διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους με «Στατική Νοοτροπία» και αυτούς με «Νοοτροπία Εξέλιξης». Οι πρώτοι θεωρούν ότι η πιθανή επιτυχία ή αποτυχία τους σχετίζεται με σταθερά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους, τα οποία δεν μπορούν να αλλάξουν. Αυτό, τους αφήνει με μία ντετερμινιστική άποψη για τη ζωή τους και τον κόσμο, σύμφωνα με την οποία όλα, λίγο ή πολύ, είναι προαποφασισμένα. Από την άλλη, οι άνθρωποι με νοοτροπία εξέλιξης πιστεύουν ότι οι γνώσεις, η εκπαίδευση ή η επιμονή μπορούν να αλλάξουν το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας και έτσι απολαμβάνουν ένα αίσθημα δυνατότητας ελέγχου στην έκβαση των γεγονότων και των προκλήσεων που συναντούν στη ζωή τους.

Συμφωνούμε, φαντάζομαι, ότι η «Νοοτροπία Εξέλιξης» είναι αυτή που θα θέλαμε να χαρακτηρίζει τα παιδιά μας. Έτσι, θα φτάσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους, θα ενισχύουν συνεχώς την αυτοπεποίθησή τους και, το σημαντικότερο, θα αισθάνονται ότι ασκούν επιρροή και έλεγχο πάνω στα γεγονότα της ζωής τους και όχι ότι είναι έρμαια συγκυριών και καταστάσεων ή χαρακτηριστικών που απλά κληρονόμησαν.

Δείτε μερικές πρακτικές συμβουλές για να ενισχύσετε τη νοοτροπία εξέλιξης στα παιδιά από νωρίς και για όλη τους τη ζωή:

Κανείς, ποτέ, δεν έμαθε κάτι χωρίς να κάνει λάθη, να ξαναπροσπαθήσει, να εξασκηθεί και – κάποια στιγμή – να βελτιωθεί και να κατακτήσει την καινούργια δεξιότητα ή πληροφορία. Είναι η διαδικασία μάθησης του ανθρώπινου εγκεφάλου και δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά. Αυτή πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι στα λάθη: είναι σκαλοπάτια προς τη μάθηση. Δεν είναι αποτυχίες, δεν είναι λόγοι για παραίτηση, δεν είναι προσωπικές ελλείψεις, είναι μόνο σκαλοπάτια προς τη βελτίωσή μας.

Ο κάθε ένας από εμάς έχει τον δικό του τρόπο να προσεγγίζει ένα πρόβλημα, να καταγράφει τις πληροφορίες, να τις επεξεργάζεται και να καταλήγει σε ένα συμπέρασμα ή σχέδιο δράσης. Η επίγνωση της διαδικασίας που χρησιμοποιούμε είναι πολύτιμη, αφού μπορεί να αποτελέσει τη βάση για να τη διαφοροποιήσουμε, αν είναι απαραίτητο ή χρήσιμο. Ρωτήστε τα παιδιά πώς σκέφτηκαν και πώς κατέληξαν στα συμπεράσματά τους και βοηθήστε τα έτσι ώστε να παρατηρήσουν τον ίδιο τους τον εαυτό. Η αυτοπαρατήρηση είναι κομμάτι αυτού που ονομάζουμε αυτογνωσία, ενός χαρακτηριστικού που συνδέεται με την υψηλή λειτουργικότητα του ατόμου.

Χρησιμοποιήστε ερωτήσεις ή παροτρύνσεις για να βοηθήσετε τα παιδιά να σκεφτούν «έξω από το κουτί» όπως λέμε (π.χ. «Υπάρχει κάποιος άλλος τρόπος για να λύσεις αυτό το πρόβλημα;» ή «Αφού βρίσκεσαι σε αδιέξοδο, τι θα έλεγες αν δοκίμαζες κάτι ασυνήθιστο μόνο γι’ αυτή τη φορά;»). Έτσι, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων των παιδιών θα ενισχυθεί από μία αίσθηση ελευθερίας και δυνατότητας να αναζητηθούν λύσεις και στρατηγικές πέρα από τα όρια του συνηθισμένου ή του δοκιμασμένου.

Πολλές φορές η λύση ή το τελικό αποτέλεσμα στις προσπάθειές μας δε φαίνεται από νωρίς, αφού κάποιες διαδικασίες ή προβλήματα χρειάζονται αρκετό χρόνο και στάδια για να ολοκληρωθούν. Προσπαθήστε να διδάξετε στα παιδιά αυτήν την αρχή, έτσι ώστε να μη χάνουν την υπομονή, την επιμονή ή το θάρρος τους μόνο και μόνο επειδή δε φαίνεται το «φως στο τέρμα του τούνελ».

Μη χρησιμοποιείτε τη λέξη αποτυχία, δε χρειάζεται, μόνο αρνητικό αποτέλεσμα έχει σε οποιαδήποτε συζήτηση. Αναφερθείτε περισσότερο στο τι μάθατε από ένα λάθος που κάνατε, παρά στο ίδιο το λάθος (π.χ. «Έχασα την προθεσμία γιατί δεν ξεκίνησα να προετοιμάζομαι αρκετά νωρίς. Πρέπει να βελτιώσω τον προγραμματισμό μου αν θέλω να μην ξανασυμβεί αυτό»). Χρησιμοποιήστε όσο περισσότερο μπορείτε τη λέξη «ακόμα» (π.χ. «Δεν το έχεις μάθει ακόμα, χρειάζεται λίγη περισσότερη προσπάθεια»). Γενικά, τροποποιήστε τις εκφράσεις σας έτσι ώστε να υπονοούν πάντα ότι αν δεν έχουμε φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα είναι απλά γιατί βρισκόμαστε στη διαδικασία, όχι γιατί δεν μπορούμε! Ο γνωστός Βραζιλιάνος συγγραφέας Πάουλο Κοέλιο, προσπαθώντας να περικλείσει αυτό το μήνυμα σε μία φράση είπε «Στο τέλος όλα πάνε καλά… Αν δεν πάνε καλά, σημαίνει ότι δεν είναι το τέλος»!