Ψυχικές διαταραχές στην εφηβεία: ποιες είναι και πως μπορούμε να βοηθήσουμε

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας 1 στους 7 εφήβους βιώνουν κάποια ψυχοσυναισθηματική διαταραχή μέχρι την ενηλικίωσή τους. Οι οργανικές, συναισθηματικές και κοινωνικές αλλαγές που σχετίζονται με την ηλικία τους, σε συνδυασμό με παράγοντες όπως το άγχος, η φτώχεια, η κακοποίηση, οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, τους καθιστούν ευάλωτους σε προβλήματα ψυχικής υγείας. Ακόμα, σχεδόν το 50% του συνόλου των σοβαρών ψυχικών διαταραχών στον ενήλικο πληθυσμό ξεκινά κατά την εφηβεία. Φαίνεται ότι η ανάγκη για την προστασία των εφήβων από αντιξοότητες και για την εκπαίδευσή τους σε συμπεριφορές που προωθούν την ψυχοσυναισθηματική υγεία είναι πιο επιτακτική από ποτέ, αν θέλουμε να τους δώσουμε ένα προβάδισμα ζωής.

Στο πλαίσιο της οικογένειας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιες είναι οι συχνότερες ψυχικές διαταραχές που συναντάμε κατά την εφηβεία και πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα πρώτα σημάδια τους, για να μπορέσουμε να παρέμβουμε όσο είναι ακόμα καιρός.

Αγχώδεις διαταραχές

Οι αγχώδεις διαταραχές χαρακτηρίζονται από υπερβολική ανησυχία, φοβίες και – σε σοβαρότερες περιπτώσεις – κρίσεις πανικού και συναντώνται συχνά σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα. Δεν αναφερόμαστε σε μεμονωμένα συμπτώματα άγχους που σχετίζονται με μία συγκεκριμένη περίσταση (π.χ. τις εξετάσεις αγγλικών που πλησιάζουν), αλλά σε μία γενικευμένη κατάσταση που αρχίζει να επηρεάζει τη λειτουργικότητα του εφήβου. Το άγχος στους εφήβους μπορεί να πάρει τη μορφή:

• Υπερβολικής και συνεχόμενης ανησυχίας
• Υπερκινητικότητας και νευρικότητας
• Ταχυπαλμίας και δυσκολίας στην αναπνοή
• Στομαχικών διαταραχών και έντονης κόπωσης
• Αϋπνίας ή έντονης δυσκολίας στον ύπνο
• Υπερέντασης

Κατάθλιψη

Η κατάθλιψη συναντάται, επίσης, συχνά στους εφήβους και χαρακτηρίζεται από έλλειψη ενέργειας, χαμηλό κίνητρο, υποτονικότητα, αρνητικές σκέψεις και αισθήματα μοναξιάς και απελπισίας. Όλα αυτά μπορούν να επηρεάσουν την επίδοση του εφήβου στο σχολείο, τη λειτουργικότητα και τις σχέσεις του. Πιο συγκεκριμένα, η κατάθλιψη στους εφήβους μπορεί να πάρει τη μορφή:

• Αλλαγών στις συνήθειες ύπνου και στη διάθεση για φαγητό
• Δυσκολίας συγκέντρωσης
• Απώλειας ενδιαφέροντος για δραστηριότητες και σχέσεις
• Αισθημάτων απελπισίας
• Απώλειας ενέργειας και διάθεσης
• Αυτοκτονικών σκέψεων

Διατροφικές διαταραχές

Οι διατροφικές διαταραχές συναντώνται συχνότερα στα κορίτσια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αγόρια που να αντιμετωπίζουν διαταραχές πρόσληψης τροφής. Οι συχνότερες διατροφικές διαταραχές είναι η νευρική ανορεξία και η ψυχογενής βουλιμία.

Στην περίπτωση της νευρικής ανορεξίας ο/η έφηβος αρνείται το φαγητό και συχνά καταφεύγει σε υπερβολική άσκηση προκειμένου να επιτύχει τη μέγιστη δυνατή απώλεια βάρους. Αντίθετα, στη βουλιμία, ο/η έφηβος καταναλώνει μεγάλες ποσότητες φαγητού (με προτίμηση σε ανθυγιεινές, λιπαρές τροφές) και καταφεύγει σε ανορθόδοξες μεθόδους προκειμένου να αποτρέψει την αύξηση του σωματικού βάρους όπως πρόκληση εμετού, κατάχρηση καθαρτικών, διουρητικών κ.λπ. Η βουλιμία θέλει ιδιαίτερη προσοχή αφού είναι εύκολο να “κρυφτεί” εφόσον ο/η έφηβος φαίνεται να τρέφεται (τις περισσότερες φορές η υπερκατανάλωση φαγητού αλλά και οι μέθοδοι “κάθαρσης” γίνονται κρυφά) και το σωματικό βάρος δεν φτάνει στα χαμηλά επίπεδα που οδηγεί η ανορεξία έτσι ώστε ο περίγυρος να υποψιαστεί γρήγορα το πρόβλημα.

Οι διατροφικές διαταραχές χρειάζονται άμεση παρέμβαση αφού, αν δεν τύχουν έγκαιρης αντιμετώπισης και θεραπείας, μακροπρόθεσμα παρουσιάζουν συννοσηρότητα με άλλες σοβαρές διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και η κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών.

Διαταραχές χρήσης ουσιών

Πρέπει να θυμόμαστε ότι χαρακτηριστικά της εφηβείας όπως η χαμηλή αίσθηση κινδύνου και η αυξημένη διάθεση για πειραματισμούς και νέες εμπειρίες συχνά μεταφράζονται σε προθυμία των εφήβων να δοκιμάσουν αλκοόλ ή ναρκωτικές ουσίες. Δυστυχώς, κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτό θα συμβεί μία η μερικές φορές στα πλαίσια μιας νεανικής “τρέλας”. Κάποιες φορές η κατάσταση μπορεί να ξεφύγει του ελέγχου οδηγώντας τον έφηβο σε καταχρήσεις ή – ακόμα χειρότερα – εξαρτήσεις που χρήζουν άμεσης παρέμβασης και έχουν αυξημένη δυσκολία διαχείρισης και αντιμετώπισης και χαμηλά ποσοστά επιτυχίας.

Συμπερασματικά, χρειάζεται να έχουμε τα μάτια μας ορθάνοιχτα και τις άμυνες μας χαμηλά (ναι, μπορεί να συμβεί και στο δικό μας παιδί), έτσι ώστε να μπορέσουμε να διακρίνουμε αν το εφηβάκι μας αντιμετωπίζει κάποιες δυσκολίες που αρχίζουν να ξεφεύγουν από τα φυσιολογικά πλαίσια της ηλικίας. Απευθυνόμαστε – πρώτα εμείς – σε έναν ειδικό και μοιραζόμαστε μαζί του τις παρατηρήσεις και τις ανησυχίες μας. Έτσι, θα μπορέσουμε να ακούσουμε τη γνώμη του για τα θέματα που μας απασχολούν αλλά και να πάρουμε συγκεκριμένες συμβουλές για την περαιτέρω διαχείριση. Η αναζήτηση υποστήριξης και καθοδήγησης όσο νωρίτερα γίνεται είναι καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία σε ό,τι αφορά τις ψυχικές διαταραχές.

Μην ντραπείτε, μην το αποφύγετε, μην του δώσετε λίγο ακόμα χρόνο! Αν κάτι σας ανησυχεί για το έφηβο παιδί σας μιλήστε σε έναν ειδικό και χίλιες φορές μακάρι να κάνετε λάθος παρά να αφήσετε να μεγεθυνθεί ένα πρόβλημα με καταστροφικές συνέπειες στο μέλλον!