Τοξικές φιλίες στην εφηβεία

Τοξικοί είναι οι άνθρωποι που λειτουργούν κακόβουλα, προκαλώντας αρνητικά συναισθήματα ή δημιουργώντας προβλήματα σε άλλα άτομα ή στις σχέσεις γενικότερα. Οι συμπεριφορές τους μπορεί να περιλαμβάνουν αγένεια, εχθρικότητα, επιθετικότητα, χειραγώγηση και άλλες πρακτικές που δημιουργούν ένα τοξικό περιβάλλον και επηρεάζουν αρνητικά τους άλλους. Τους συναντάμε σε διάφορες φάσεις της ζωής μας αλλά αν τύχει να τους συναντήσουμε κατά την εφηβεία, άπειροι και αφελείς ακόμα, διψασμένοι για νέες φιλίες, σχέσεις και εμπειρίες, η κατάσταση περιπλέκεται. Μια τοξική φιλία κατά την εφηβεία μπορεί να αφήσει τραύματα ή να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα για τον εαυτό μας και τις σχέσεις γενικότερα. Είναι πολύ σημαντικό να βοηθάμε τα παιδιά έτσι ώστε να αποφεύγουν, να διαχειρίζονται ή ακόμα και να τερματίζουν -αν φτάσουν εκεί τα πράγματα- σχέσεις με τοξικά άτομα.

Για να είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε, εμείς και κυρίως το παιδί, έναν τοξικό άνθρωπο θα πρέπει να έχουμε λειτουργήσει προληπτικά, μιλώντας συχνά στο σπίτι για το θέμα των σχέσεων και της φιλίας. Εξηγούμε πώς συμπεριφέρεται ένας καλός φίλος (νοιάζεται, βοηθάει, υποστηρίζει, συμβουλεύει, παρηγορεί κ.λπ.), δίνουμε παραδείγματα από την καθημερινότητά μας και λειτουργούμε σαν πρότυπο καλού φίλου. Ακόμα, με όποια ευκαιρία μας δοθεί κάνουμε και το αντίθετο: εξηγούμε ποιες είναι οι συμπεριφορές που δεν ταιριάζουν σε μία υγιή σχέση (πικρόχολα σχόλια, επιθετικότητα, ψέματα κ.λπ.) και αναφέρουμε ότι συχνά κάποιοι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι – δεν είναι ηλικιακό το θέμα, δεν ανταποκρίνονται επάξια στον ρόλο του “καλού φίλου” για διάφορους λόγους, τις περισσότερες φορές προσωπικούς. Όλες αυτές οι συζητήσεις θα δημιουργήσουν μια “βάση δεδομένων”, την οποία θα χρησιμοποιεί το παιδί για να ξεχωρίσει τους φίλους του και να διακρίνει την ποιότητα της σχέσης που έχει με τον κάθε έναν από αυτούς.

Επιπρόσθετα, είναι έξυπνο να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να διατηρούν σχέσεις και φιλίες από διάφορα περιβάλλοντα μέσα στα οποία κινούνται (σχολείο, γειτονιά, οικογένεια, αθλητικοί σύλλογοι κ.λπ.). Αυτό δε θα θωρακίσει τα παιδιά απέναντι στην πιθανότητα σύναψης μιας τοξικής φιλίας, αλλά θα τους δώσει ένα πλεονέκτημα στην περίπτωση που χρειαστεί να τερματίσουν μία, αφού δε θα αντιμετωπίσουν τον φόβο της απομόνωσης.

Τέλος, φροντίζουμε να γνωρίζουμε τους φίλους των παιδιών μας. Μία καλή πρακτική είναι να ενθαρρύνουμε τις επισκέψεις στο σπίτι, δημιουργώντας ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο τα παιδιά αισθάνονται άνετα και μπορούν να περάσουν χρόνο. Έτσι, θα έχουμε μία εικόνα της αλληλεπίδρασης μεταξύ τους και θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε τυχόν κακώς κείμενα που, σε δεύτερο χρόνο, μπορούμε να κουβεντιάσουμε με το δικό μας παιδί.

Στην περίπτωση που το παιδί μας έχει έναν τοξικό φίλο ή φίλη, πριν κάνουμε οτιδήποτε άλλο, δίνουμε την ευκαιρία στο ίδιο το παιδί να διαχειριστεί το θέμα, παίρνοντας με αυτόν τον τρόπο εμπειρίες και μαθήματα ζωής στη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων. Το παιδί αρχικά χρειάζεται να αποφασίσει αν θέλει να διορθώσει την κατάσταση ή να απομακρυνθεί από αυτήν.

Αν το παιδί θέλει να προσπαθήσει να διατηρήσει την εν λόγω φιλία, τότε χρειάζεται να το βοηθήσουμε να σκεφτεί τρόπους με τους οποίους μπορεί να την τροποποιήσει και να την προσαρμόσει σύμφωνα με πιο υγιή πρότυπα. Η διεκδικητικότητα, δηλαδή η ξεκάθαρη διατύπωση των τοξικών συμπεριφορών, είναι ένας τέτοιος τρόπος.

Πολλές φορές, ενώ κάτι μας στενοχωρεί ή μας προσβάλει, αντανακλαστικά το προσπερνούμε γιατί δεν έχουμε το θάρρος, τη διάθεση ή την πρόθεση να ασχοληθούμε περισσότερο επιμηκύνοντας μια δύσφορη κατάσταση. Αξίζει, όμως, σε κάθε περίπτωση να διατυπώνουμε ξεκάθαρα και ευθέως αυτό που μας ενοχλεί, γιατί μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε σε μία αλλαγή.

Μιλάμε στα παιδιά για τη διεκδικητικότητα και τα βοηθάμε να δημιουργήσουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα που θα μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν την επόμενη φορά που θα προκύψει μια τοξική συμπεριφορά (π.χ. “με ενοχλεί που αναφέρεσαι συχνά στα περιττά κιλά μου, ακόμα και μπροστά σε τρίτους, σε παρακαλώ σταμάτα να το κάνεις”). Πολλές φορές μια τέτοιου τύπου οριοθέτηση είναι αρκετή για να διορθώσει σε μεγάλο βαθμό μια κατάσταση και να αλλάξει σημαντικά τη δυναμική της σχέσης. Εξάλλου, οι τοξικοί άνθρωποι, συνήθως υιοθετούν τις συμπεριφορές τους προσπαθώντας να τοποθετήσουν τον εαυτό τους σε μία πλασματική θέση ισχύος, μειώνοντας τον άλλο. Αυτό καταρρέει εύκολα απέναντι σε μία ψύχραιμη και αυστηρή αντιμετώπιση την οποία δεν συναντούν συχνά.

Τώρα, αν το παιδί θέλει να τερματίσει τη φιλία, καλό είναι να το κάνει προσωπικά και θαρραλέα, εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους πήρε αυτήν την απόφαση (π.χ. “δε θέλω να κάνουμε πια παρέα, ξέρω ότι μιλάς για μένα πίσω από την πλάτη μου και αυτό δεν το κάνουν οι καλοί φίλοι”). Προετοιμάζουμε το παιδί μας για πιθανή αμφισβήτηση των λεγομένων του ή ακόμα και αντεπίθεση (π.χ. “εγώ δεν θέλω να κάνουμε παρέα εδώ και καιρό, είσαι &%@#”, σε βαρέθηκα”) και παρακολουθούμε την κατάσταση για λίγο διάστημα, σε περίπτωση που προκύψει κάποιο θέμα σχολικής, ηλεκτρονικής ή άλλης παρενόχλησης.

Οι φιλίες των παιδιών μας είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο στην εφηβεία το οποίο, θέλοντας και μη, θα μας απασχολήσει αρκετά για λίγα χρόνια. Ας οπλιστούμε με πολλή υπομονή και άπειρη ψυχραιμία για να βοηθήσουμε και να υποστηρίξουμε τα παιδιά σε ό,τι βρεθεί στον δρόμο τους προς την ενηλικίωση, έτσι ώστε να φτάσουν εκεί χωρίς βαθιές πληγές και ανεπανόρθωτα τραύματα.