Αυτοεκπληρούμενη προφητεία: μια υπερδύναμη που δεν ξέρουμε ότι έχουμε!

Ο όρος “αυτοεκπληρούμενη προφητεία” αναφέρεται σε μια πεποίθηση ή προσδοκία που επηρεάζει σε τέτοιον βαθμό τη συμπεριφορά και τις πράξεις μας, που τελικά πραγματοποιείται. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συναντάμε συχνά στην ψυχολογία, αφού η αλήθεια είναι ότι οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας παίζουν μεγαλύτερο ρόλο απ’ ό,τι πιστεύουμε στη διαμόρφωση της ζωής μας και την τελική έκβαση των γεγονότων. Για παράδειγμα, αν ένας έφηβος σκέφτεται “δεν πρόκειται να περάσω τις εξετάσεις, δεν έχω τόσο δυνατό μυαλό, θα είναι πολύ δύσκολες οι ερωτήσεις για μένα”, οι πιθανότητες είναι ότι αυτή η στάση και νοητική επεξεργασία θα τον επηρεάσει αρνητικά και – όντως – δε θα τα πάει καλά στις εξετάσεις, επαληθεύοντας έτσι την αρχική του πρόβλεψη.

Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε αυτό το φαινόμενο, αφού δεν έχουν αναπτύξει ακόμα τις ικανότητες να αναγνωρίσουν και – πόσο μάλλον – να διαχειριστούν κάτι τέτοιο. Αυτό είναι και ο λόγος που συχνά λέμε ότι πρέπει να αποφεύγουμε τους χαρακτηρισμούς (ειδικά τους αρνητικούς) σε ό,τι αφορά τα παιδιά, αφού αυτοί – όταν χρησιμοποιούνται συχνά – εσωτερικεύονται και δημιουργούν στερεότυπα, προσδοκίες και αυτοεκπληρούμενες προφητείες που θα τα ακολουθήσουν μια ζωή.

Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τη σκέψη “θα τα καταφέρω, θα διαβάσω, θα κουραστώ αλλά δε θα δεχτώ τίποτα λιγότερο από έναν καλό βαθμό, γιατί θα τον αξίζω” ενός εφήβου. Ακόμα και αν δεν πάρει άριστα, η προσπάθεια, η προσήλωση στον στόχο και η θετική του στάση θα τον οδηγήσουν σε ένα αρκετά καλό αποτέλεσμα.

Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, σαν γονείς να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε τη δημιουργία κάποιας αρνητικής αυτοεκπληρούμενης προφητείας για τα παιδιά μας που θα περιορίσει τους ορίζοντές τους και θα προδικάζει το αποτέλεσμα των προσπαθειών τους:

“Δε χάνεις κάτι συμμετέχοντας στα δοκιμαστικά για τη χορωδία του σχολείου. Ακόμα κι αν δεν τα καταφέρεις, θα ξέρεις τουλάχιστον ότι προσπάθησες.”

“Δεν ήσουν πάντα λαίμαργη, όπως λες, η λαιμαργία είναι απλώς μία κακή συνήθεια που χρειάζεται προσπάθεια και χρόνος για να αλλάξει.”

“Οι καθηγητές σου μας λένε ότι έχεις μαθηματικό μυαλό αλλά ξέρω ότι σου αρέσει πολύ και το σχέδιο μόδας. Τι νομίζεις ότι θα σε έκανε πιο χαρούμενο στη ζωή σου; Εμείς θα είμαστε κοντά σου ό, τι κι αν αποφασίσεις.”

“Δε χρειάζεται να συμμετέχεις στην ομάδα ποδοσφαίρου μόνο γιατί το κάνουν οι φίλοι σου. Μπορούμε να βρούμε μια δραστηριότητα που να απολαμβάνεις περισσότερο.”

“Ξέρω ότι απογοητεύτηκες από τη συμπεριφορά της φίλης σου… τέτοιες εμπειρίες, όμως, μας ωριμάζουν και μας δυναμώνουν.”

Ο Αμερικανός βιομήχανος Henry Ford, επιχειρηματίας και ιδρυτής της αυτοκινητοβιομηχανίας Ford Motor Company, μίλησε άθελά του για την αυτοεκπληρούμενη προφητεία πολύ πριν διατυπωθεί η θεωρία της στον τομέα της κοινωνιολογίας, λέγοντας: